باغ و باغداری سرمازدگی آفات درختان میوه هسته دار میتوان هلو و شلیل و همچنین آلبالو

سرمازدگی به شرایطی اطلاق می گردد که گیاه در نتیجه بروز درجه حرارتهای بین صفر تا 10 درجه سانتی گراد (بسته به گونه و رقم) خسارت می بیند .تنش سرما بر حالت عادی گیاه اثری ندارد.

آثار اولیه این تنش عبارتند از : کاهش عمومی رشد ،تغییر رنگ،کلروز، ،تخریب بافت های سلولی،عدم جوانه زنی بذور،عدم انتقال مواد فتوسنتزی،عدم جذب عناصر غذایی …برخی از آثار این تنش برگشت پذیر و برخی از آثار دیگر این تنش مانند فتوسنتز در اثر تخریب کلروپلاست ها و پیری زودرس گیاه غیر قابل برگشت می باشند

تنش یخبندان

خسارت مربوط به تنش یخ زدگی در نتیجه بروز درجه حرارتهای زیر صفر درجه سانتی گراد می باشد (نیلسن و ارکات 1996) یخبندان: عبارت است از کاهش دما تا چند درجه زیر صفر( یخبندان زمستانه و بهاره) که بر اثر آن آب درون سلولی و برون سلولی منجمد شده و به دلیل متلاشی شدن آوندهای چوبی و آبکش و قطع جریان مواد غذایی، مرگ سلول را باعث میگردد.

درجه حرارت های بحرانی: حداقل درجه حرارتی که گیاه میتواند با تداوم 30 دقیقه تحمل کند و در بیشتر از این مدت و کمتر از این درجه حرارت خسارت می بیند. این درجه حرارت برای گیاهان مختلف و مراحل مختلف فنولوژی متفاوت است

شرایط یخبندان و سرما به دو شکل ایجاد  می شود که عبارتند از:

1-یخبندان جبهه ای  یا جابجایی Advective forst

 2- یخبندان  تشعشعی Radiational forst

یخبندان و سرمازدگی جبهه ای در اثر عبور یک جبهه هوای سرد از روی  یک منطقه بروز می کند  به طوریکه دمای آن  کمتر یا در حد دمای بحرانی برای محصولات خاص منطقه می باشد.

یخبندان های جبهه ای به علت جابه جایی توده های هوای سرد مثل تودهای هوایی که از سیبری منشاء می گیرند، حادث می شوند.

ضخامت لایه هوای سرد در این نوع یخبندان ممکن است چندین کیلومتر باشد.

این نوع یخبندان می تواند روند شبانه روزی داشته باشد.

مقابله با آن بسیار مشکل و تقریبا غیرممکن است.

در شرایط خاص نظیر سرمازدگی دی و بهمن 1386 خسارت این نوع سرمازدگی شدید می شود.

یخبندان تشعشعی در شرایط  آسمان صاف  و بدون  ابر واقع می گردد در هنگامیکه  تشعشع  خالص منفی باشد سطح  خاک و گیاه  سرد تر از  هوای اطراف  می شود در نتیجه  هوا در اثر  برخورد با این سطوح سرد تر و متراکم تر می گردد  هوای متراکم در سطح زمین باقی می مانند  و مرحله انتقال  حرارت ادامه می یابد  حاصل این امر پدیده ای بنام وارونگی  حرارت  می باشد.

به عبارت دیگر هنگامی که در طول شب تا قبل از طلوع آفتاب، حرارت زمین سریع از دست می رود و گرما با توجه به سبکتر بودن به سطوح بالایی رفته و هوای سرد جای آن را روی زمین و اطراف گیاه می گیرد که در چنین شرایطی با توجه به آغاز رشد اولیه گیاه وحساس بودن آن باعث وارد آمدن خسارت میشود. این نوع سرمازدگی اصطلاحا سرمازدگی تشعشعی نامیده می شود.

بیشترین خسارت هایی که در شرایط کشور رخ می دهد، ناشی از این نوع سرمازدگی است.

این نوع یخبندان منحصراً در طول شب بوجود می آید

علایم سرمای تشعشعی

سرمایی است که در اثر تشعشع از سطح زمین در یک محل بوجود می آید.

کاملا منطقه ای و محلی بوده .

در زمان فعال بودن گیاه ( اواخر پاییز و اوایل بهار) اتفاق می افتد.

در شب های آرام و آسمان صاف و غیر ابری اتفاق می افتد .

احتمال موفقیت در محافظت از گیاه وجود دارد.

در زمان وقوع این نوع سرمازدگی وارونگی دمایی وجود داشته و احتمال سرما و یخ زدگی در طول روز وجود ندارد.

تشخیص این نوع سرمازدگی توسط کشاورزان مشکل است.

روشهای مقابله با خسارت های ناشی از سرما زدگی تشعشعی

1-روشهای غیر فعال(دراز مدت): به کلیه فعالیت هایی که از زمان کاشت تا برداشت در مزرعه برای کاهش خسارت سرمازدگی انجام می شود را مقابله غیر فعال گویند.

2-روشهای فعال ( کوتاه مدت)

روشهای غیر فعال مقابله با سرمازدگی

انتخاب محل مناسب کاشت

نوع خاک

انتخاب پایه های مقاوم

مدیریت کوددهی گیاه

مدیریت کف مزرعه

استفاده از تنظیم کننده های رشد گیاهی

رنگ کردن تنه درخت                                                                                                                                        

انتخاب محل مناسب کاشت

    تحقیق از مردم محلی در مورد محصولات و ارقام مناسب منطقه
    توجه به توپوگرافی منطقه
    خودداری از کشت گیاهان در چاله های سرد
    کاشت گیاهان برگ ریز در شبیب هایی که با نور خورشید مواجه نیستند.
    در شبهای صاف و آرام که یخبندان نوع تشعشعی رخ می دهد منطقه بالای کوه زودتر از دامنه انرژی خود را از دست داده و سرد تر می شود در نتیجه هوای مجاور آن نیز سرد تر و سنگین تر می شود و به طرف کف دره سرازیر شده و در کف دره جمع و حالت وارونگی دمایی را به وجود می آورد بنابراین کف دره نسبت به دامنه خیلی سرد تر است و در سطح دامنه هوا به خوبی جریان دارد اما کف دره مثل مخزنی از هوا یسرد عمل می کند که مانع جریان هوا می شود در نتیجه زمینهای شیبدار در مناطقی که خطر یخبندان زیاد است بهترین زمینها هستند .
    در مناطقی که خطر یخبندان وجود ندارد زمینهایی که در دامنه ها ی جنوبی قرار دارند برای کشت محصولات زود رس مناسب می باشند اما از آنجایی که زمینهایی که در دامنه های جنوبی هستند انرژی بیشتری کسب می کنند و گیاهانی که در آنها کشت میشود انرژی بیشتری در دسترس دارند نسبت به گیاهان دامنه شمالی ویا مناطق مسطح قبل از وقوع یخبندان شکوفه می کنند وبه همین دلیل در معرض خطر سرمای بیشتری هستند .زمینهایی که در کنار یک منبع آب مثل دریا و غیره هستند به علت بالا بودن ظرفیت حرارتی آب نسبت به زمینهای دیگر کمتر با احتمال یخبندان مواجه هستند .

نوع خاک

    خاکهایی که بتوانند در طول روز حرارت زیادی را در خود ذخیره کنند ودر شب آن را ساطع کنند برای رشد محصولات در مناطقی که خطر یخبندان وجود دارد مناسب می باشد اما خاکی که در طول روز حرارت را به آهستگی به سطح زمین منتقل کند سطح آن در طول شب زودتر و بیشتر سرد می شود .
    خاک های شنی سبک گرما را بهتراز خاک های رسی سنگین انتقال می دهند. در اراضی که  خاک هوموسی و شنی  و اصولا بافت سبک دارند  خطر سرما زدگی تشعشعی  بسیار بالا است  لذا در چنین  اراضی توصیه می شود  سه روز قبل  بروز سرمازدگی  زمین آبیاری می شود  تا در زمان  وقوع  سرما خاک در مرحله ظرفبت مزرعه باشد.
    خاک های سنگین با رنگ سیاه نسبت به خاک های سبک با رنگ روشن تر در زمستان گرمای بیشتری را جذب کرده و از طرفی در آخر زمستان گیاه دیرتر فعال می شود.
     خاک هنگامی که رطوبت آن در حد ظرفیت زراعی است، برای انتقال گرما و ذخیره بسیار مناسب می باشد.

مدیریت کوددهی گیاه

 کوددهی باعث افزایش سلامت گیاه ودر نتیجه افزایش مقاومت آن به سرما می شود.

 درختانی که به طور مناسب کوددهی نشده اند، در پاییز خیلی زود دچار ریزش برگ می شوند و در بهار زودتر از موقع به شکوفه می نشینندو در نتیجه به سرمازدگی حساس تر می شوند.

 فسفر باعث بهبود دوباره گیاه پس ازخسارت سرمازدگی می شود.

به منظور افزایش مقاومت گیاهان، باید ازبه کاربردن کود ازته در اواخر تابستان یا اوایل پاییز اجتناب نمود.

مدیریت کف مزرعه

اجتناب از خاک ورزی

مرطوب کردن خاک های خشک : بهترین کار  مرطوب کردن مناسب  خاکهای خشک   پیش از و قوع یخبندان است به طوری که  خورشید بتواند  خاک را گرم نماید.

استفاده از پوشش های پلاستیکی شفاف ( مرطوب کردن خاک پیش از استفاده از پلاستیک خیلی مؤثر است.)

هرس دور تنه درختان

حذف گیاهان پوششی

استفاده از تنظیم کننده های رشد گیاهی: اتفن و پاکلوبوترازول با به تأخیر انداختن 4 تا 7 روز در خطر سرمای بهاره مؤثر شناخنه شده.

رنگ کردن تنه درخت: رنگ سفید موجب کاهش اثرات یخ زدگی می شود.
  کشت درختان به صورت فیلر

در احداث باغ می توان برخی درختان باغی به عنوان پرکننده بین ردیف ها ( Filler) زمانیکه گونه اصلی دیربارده بوده و با فاصله نسبتاً بیشتری کشت می گردند، به منظور بهره مندی از فضای خالی بین ردیف ها، کشت نمود. با افزایش حجم تاج نباتات اصلی و ثبات باردهی اقتصادی آنها به تدریج درختان فیلر حذف خواهند شد . در درختان میوه هسته دار میتوان هلو و شلیل و همچنین آلبالو را با سایر محصولات به صورت فیلر کشت نمود.

          

-         فرم دهی

نهالها پس از کشت از ارتفاع 800 تا 100 سانتی متری بر حسب گونه سربرداری
می شوند و 3 تا 5 جوانه یا شاخه در جهات مختلف نگهداری شده و جوانه های پائین تر حذف می شوند.

-         فرم تربیت درختان میوه هسته دار به صورت جامی، محور متغیر و ... می باشد.

 

 

دستورالعمل اجرایی عملیات اصلاح و نوسازی باغ درجه 2 میوه های هسته دار

1-      اصلاح و تربیت درختان:

هدف از اصلاح و تربیت درخت قطع قسمتهایی از یک درخت است که برای بدست آوردن شکل و اسکلت مطلوب درخت انجام می شود. همچنین حفظ عادت رشد طبیعی درختان و بارآور کردن آنها و سهولت انجام کارها از دیگر اهداف هرس اصلاحی می باشد. این کار شامل 2 عملیات متفاوت شاخه برداری و سربرداری می باشد:

الف) شاخه برداری (تنک کردن):

شاخه برداری برای بازکردن ، تنک کردن تاج و کنترل بلندی درخت بکار می رود. شاخه برداری با کاستن از چوب، رقابت برای مواد غذائی را کاهش داده و در مجموع سبب تقویت شاخه های باقیمانده می شود. شاخه ها بطور کامل با بریدن آن در محل اتصال به شاخه اصلی بایستی حذف شوند.

ب) سربرداری:

سربرداری حذف قسمتی از انتهای شاخه است. سربرداری، بیشتر از شاخه برداری سبب تقویت رشد منطقه ای و درخت می شود. چون جوانه های باقیمانده را از غلبه جوانه انتهائی آزاد می کند و به دلیل اینکه جوانه ها در نزدیکی نوک شاخه تجمع دارند سربرداری تعداد نسبتاً زیادی از نقاط رشد بالقوه را حذف کرده و بنابراین جوانه های باقیمانده را تحریک می کند. حذف انتهای شاخه به این معنی است که کربوهیدراتهای ذخیره شده در قسمت پائین شاخه هنوز برای نقاط رشد قابل دسترسی است.

2-       اصلاح ساختار بستر:

اصلاح ساختار بستر شامل بازسازی انهار، اصلاح سیستم آبیاری، ایجاد بانکت و تشتک و تراس، حذف ناهمواریهای مزاحم، شکستن لایه های غیرقابل نفوذ و اصلاح ساختار فیزیکی و شیمیایی خاک می باشد.

الف) بازسازی انهار:

اصلاح و مرمت انهار به منظور استفاده بهینه از منابع آبی موجود ضروری می باشد. در این راستا جلوگیری از هرز آب و حذف علفهای هرز به منظور جلوگیری از پراکنش بذور آنها بسیار مهم می باشد.

ب) اصلاح سیستم آبیاری:

سیستم قطره ای در حداقل کردن محدودیت های فیزیکی خاک بسیار موثر تر از سیستم های آّبیاری سطحی هستند. سیستم های قطره ای آب را به مقدار بسیار کم و با کنترل دقیق به کار می برند و با نفوذپذیری خاک بهتر انطباق می یابند. هنگامیکه مقدار کم آب آبیاری در دفعات زیاد به طوری که به کار رود که با مصرف آب گیاه انطباق یابد نتایج بهتری در بر خواهد داشت.

نیاز آبی میوه های هسته دار بر حسب شرایط اقلیمی منطقه و رقم 7 تا 10 هزار متر مکعب برای هر هکتار در سال می باشد. در آبیاری قطره ای نیاز آبی حدود 6-5 هزار متر مکعب برای هر هکتار در سال می باشد.

ج) ایجاد بانکت و تراس:

هدف اصلی در حقیقت بهره برداری حداکثر از نزولات آسمانی بویژه در اراضی شیبدار است لذا می بایست اقداماتی را اعمال کرد تا ناحیه ریشه از بیشترین ذخیره آب برخوردار شود. براین اساس روش های جمع آوری آب باران به انواع مختلفی تقسیم بندی  می شوند که در اینجا به بانکت و تراس اشاره می شود:

بانکت: با ایجاد چاله های هلالی شکل به شعاع 4-2 متر و و در امتداد خطوط عمود بر جهت شیب اصلی دامنه ها می توان بانکت هلالی را بوجود آورد.

تراس: در این روش روی خطوط هم تراز، تراس احداث نموده و برای انجام آن می بایستی شیب طبیعی دامنه کوه به چند پله تقسیم شود.

د) تسطیح ناهمواری های سطح باغ:

به منظور سهولت در تردد ادوات باغی و امکان انجام بهتر عملیات داشت و برداشت لازم است که پستی و بلندی های موجود در بین درختان تسطیح گردند.

هـ) اصلاح فیزیکی و شیمیایی خاک:

هدف از اصلاح فیزیکی خاک بهبود شرایط فیزیکی خاک از نظر ساختان و بافت خاک می باشد، اینکار از طریق خاک ورزی و یا افزودن کودهای دامی، سبز و ... امکان پذیر می باشد.

هدف از اصلاح شیمیایی خاک بهبود وضعیت خاک از نظر تامین عناصر غذایی مورد نیاز برای رشد گیاه و همچنین اصلاح اسیدیته (pH) و شوری خاک (Ec) می باشد.

 

3-      اصلاح سیستم  کاشت:

الف) تعدیل تراکم:

اگر تراکم در داخل باغ بدلیل زیاد یا کم بودن تعداد درختان نا مناسب باشد و یا درختان بصورت نامنظم کشت شده باشند بطوریکه عبور و مرور ادوات در داخل باغ را با مشکل روبرو کنند می بایست درختان نامناسب را حذف و در صورت لزوم واکاری نمود.

ب) تنظیم فواصل بین درختان:

گونه های باغی
   

زردآلو
   

هلو
   

آلو و گوجه
   

گیلاس
   

آلبالو

فاصله کاشت
   

6×5
   

5×5
   

5×5
   

6×5
   

5×5

تراکم درخت در واحد هکتار
   

333
   

400
   

400
   

333
   

400

 

4-      پوشش تنه

برای پیشگیری از خسارت جوندگان، سرمازدگی، آفتاب سوختگی، آفات و بیماریها در برخی از نقاط کشور از فنس (توری) برای حفاظت دانهالها از صدمات حیوانات و چرای دامها استفاده می شود.

در مناطقی که آفتاب شدید وجود دارد می توان از لوله های پلاستیک سفید رنگ به طول 50 سانتیمتر و قطر 10 سانتیمتر استفاده کرد که هم باعث حفظ تنه گیاه از آسیب جوندگان شده و تنه را نیز از آفتاب سوختگی محافظت می کند. این لوله دارای یک شکاف طولی است که با کمی فشار به راحتی باز می شود و پس از استقرار در پیرامون تنه دوباره بسته می شود.

استفاده از محلول بوردو و همچنین رنگ سفید نیز می تواند تنه را از آفتاب سوختگی محافظت نمایند.

 

5-      واکاری:

در مواردی که تعدادی از درختان خشک گردیده و یا فواصل خالی روی ردیفها وجود دارد    می توان نسبت به کشت نهال اقدام نمود فواصل خالی می تواند در اثر انجام عملیات تعدیل تراکم در باغ ایجاد شده باشد.

 

6-      نگهداری باغ تا زمان باردهی اقتصادی مجدد:

این عملیات شامل مواردی نظیر شخم سالیانه بین ردیفها، تهیه، حمل و   پخش کودهای دامی و شیمیایی، مبارزه با آفات، بیماریها و علفهای هرز، هرس و ... می باشد.

 

7-      تعادل رقم اصلی و رقم گرده دهنده:

در بسیاری از درختان میوه وجود ارقام گرده دهنده برای تولید اقتصادی میوه ضروری می باشد. در درختان گیلاس به دلیل وجود ناسازگاری وجود ارقام گرده زا ضروری می باشد. طبق تحقیقات انجام شده مشخص گردیده است که اکثر ارقام زردآلوی موجود در ایران نیز خودبارور نبوده و بایستی از ارقام گرده زا استفاده نمود. تعدادی از ارقام آلو، گوجه، هلو و شلیل نیز خودبارور نمی باشند. در اصلاح باغات هسته دار با توجه به گونه و رقم می بایست رقم گرده زای مناسب را انتخاب نمود و با تکنیکهای خاصی مانند سرشاخه کاری ارقام گرده زا به باغ اضافه نمود. درصد درختان گرده زا با توجه به گونه و رقم متغیر است. این مقدار بطور متوسط در کلیه میوه های هسته دار 25 درصد در نظر گرفته شده است.

8-      مبارزه با آفات، بیماریها و علفهای هرز:

به منظور تولید میوه با کیفیت و کمیت بالا و حفظ سلامت درختان، مبارزه با آفات، بیماریها و علفهای هرز ضروری است.

مهمترین آفات میوه های هسته دار شامل مگس گیلاس، سرشاخه هوار هلو، سوسک اسکولیت، سوسک شاخک بلند رزاسه، شپشک سن ژوزه، کرم سفید ریشه و کرم آلو می باشند. مهمترین بیماریهای درختان میوه هسته دار شامل شانکر باکتریایی، شانکر سیتوسپورایی (لکوستومایی)، سفیدک حقیقی، پیچیدگی برگ هلو، بیماری غربالی هسته دارها و شارکا می باشند.

با توجه به منطقه و آفات، بیماریها و علفهای هرز غالب آن منطقه ، عملیات مبارزه براساس دستورالعمل های سازمان حفظ نباتات انجام می گیرد. در باغهایی که سن آنها بالا است ، این فعالیت ها از اهمیت بیشتری برخوردار هستند.

 

دستورالعمل اجرایی عملیات جایگزینی باغ درجه 3 میوه های هسته دار

1-      حذف و ریشه کنی درختان نامناسب:

بدین منظور درختان خشکیده، بیمار، پیر، نامرغوب و نابارور به طور کامل ریشه کن شده و پاکسازی می شوند و درختان حذف شده به بیرون باغ حمل می شوند. سپس نسبت به شخم عمیق و عمود بر هم و تسطیح زمین اقدام می شود.

2-      طراحی باغ:

در این عملیات می بایستی مواردی نظیر مکانیکی، تسطیح، آماده سازی زمین و پیاده نمودن نقشه کاشت مد نظر قرار گیرد.

3-      اصلاح ساختار بستر باغ:

الف) اصلاح فیزیکی و شیمیایی خاک:

هدف از اصلاح فیزیکی خاک بهبود شرایط فیزیکی خاک از نظر ساختان و بافت خاک  می باشد، اینکار از طریق خاک ورزی و یا افزودن کودهای دامی، سبز و ... امکان پذیر می باشد.

هدف از اصلاح شیمیایی خاک بهبود وضعیت خاک از نظر تامین عناصر غذایی مورد نیاز برای رشد گیاه و همچنین اصلاح اسیدیته (pH) و شوری خاک (Ec) می باشد.

ب) ایجاد بانکت و تراس:

هدف اصلی در حقیقت بهره برداری حداکثر از نزولات آسمانی بویژه در اراضی شیبدار است لذا می بایست اقداماتی را اعمال کرد تا ناحیه ریشه از بیشترین ذخیره آب برخوردار شود. براین اساس روش های جمع آوری آب باران به انواع مختلفی تقسیم بندی  می شوند که در اینجا به بانکت و تراس اشاره می شود:

بانکت: با ایجاد چاله های هلالی شکل به شعاع 4-2 متر و و در امتداد خطوط عمود بر جهت شیب اصلی دامنه ها می توان بانکت هلالی را بوجود آورد.

تراس: در این روش روی خطوط هم تراز، تراس احداث نموده و برای انجام آن می بایستی شیب طبیعی دامنه کوه به چند پله تقسیم شود.

ج) نهر کشی:

شامل ایجاد کانالهای مخصوص انتقال آب از منبع آب تا پای درختان می باشد، چنانچه قبلاً کانال کشی یا نهرکشی در باغ صورت پذیرفته لازم است تا اصلاح و مرمت آنها به منظور استفاده بهینه از منابع آبی موجود صورت پذیرد.

د) تسطیح و حذف ناهمواری های سطح باغ:

به منظور سهولت در تردد ادوات باغی و امکان انجام بهتر عملیات داشت و برداشت لازم است که پستی و بلندی های موجود در بین درختان تسطیح گردند.

هـ) شکستن لایه های غیر قابل نفوذ:

تجمع مواد حاوی کلسیم در لایه های زیرین خاک در عمق حدوداً یک متری از سطح خاک باعث ایجاد لایه های غیرقابل نفوذی می شود که از رشد و توسعه ریشه های درخت به اعماق خاک جلوگیری می نماید که نهایتاً منجر به عدم رشد گیاه و در نتیجه خشک شدن آن می انجامد. برای رفع این معضل و شکستن این لایه، انجام شخم عمیق با استفاده از وسایلی نظیر ریپر و سوسولوز امکان پذیر است.

4-      تامین نهال:

نهال مورد استفاده در عملیات واکاری می بایست از ارقام مرغوب تجاری، اصیل، سالم و با کیفیت انتخاب شود که تحت نظارت کمیته فنی نهال استان تولید و دارای گواهی بهداشتی از مدیریت حفظ نباتات و مورد تائید موسسه تحقیقات ثبت و گواهی بذر و نهال باشد

 

5-      پوشش و قیم گذاری نهال:

نهال هایی که واکاری می شوند می بایست از قیم برای هدایت رشد و حفاظت نهال در برابر باد استفاده گردد، پوشانیدن نهالها با شاخ و برگ درختان برای حفاظت آنها در برابر سرمازدگی زمستانه امری بسیار مهم می باشد.

6-      گود برداری و غرس نهال:

گودالها بایستی قبلاً آمده شده باشند، زمان گود برداری با زمان درختکاری در ارتباط است، بدین معنی که اگر موقع کاشت نهال در اواخر پاییز است چاله ها بایستی در تابستان و اگر موقع کاشت نهال در زمستان است چاله بایستی در پاییز حفر شده باشند.
باغداران برای جلوگیری از خسارت شدید ( با توجه به سرد شددن هوا در زمستان سال جاری ) لازم است چند مورد را رعایت کنند:
 1- از مصرف کودهای ازته در اواخر پائیز و در طول زمستان اجتناب کنید.
 2- قطع زودهنگام آبیاری باغ ها ( در ابتدای پائیز ) حتماً انجام شود.
 3- از هرس پائیزه دیر وقت یا هرس زمستانه به خصوص در باغ های انگور ، انار و هسته دار ها خودداری شود.(وجود آفات برگی ، ریشه ای و بیماری ها به دلیل ایجاد ضعف در درختان و هرس قبل از وقوع یخبندان موجب افزایش خسارت سرما و صدمه شدید به درختان می شود).
 4- از احداث باغ در دامنه های شمالی در مناطق سردسیر که دارای زمستان های سخت می باشند و از کاشت درختان و یا احداث باغ جدید در کف دره ها خودداری شود.
 5- در صورت تصمیم به احداث باغ، رقم محصول مناسب شرایط اقلیمی منطقه انتخاب شود.
6- باغداران از کلش با تأخیر در باغ ها خودداری کنند.
7- بکارگیری کود پتاس و کود حیوانی برای کاهش تبعات سرمای شدید توصیه می شود. ( اگر کود در سایه انداز درختان پاشیده شود انرژی خورشید و گرما در روز جذب می شود و دمای ریشه گیاهان را متعادل نگه می دارد)
 8- از کاربرد کود میکرو که همراه با آهن است در هنگام مواجهه با سرمای شدید برای کشاورزی و باغ ها باید خودداری کرد.
9- برای کاهش خسارت سرمای بهاره ، غرقاب کردن باغ می تواند مفید باشد.
10- استفاده از بخاری های باغی ثابت و متحرک برای کنترل سرمای بهاره توصیه می شود
 احداث باغ شامل چهار مرحله است:

1- بررسی عوامل محیطی

2- بررسی عوامل اقتصادی

3- گزینش رقم و تهیه نهال

4 - آماده ساختن زمین و کاشت نهال

عوامل محیطی :

واکنش درختان میوه به عوامل محیطی، به دلیل چند ساله بودن و نحوه رشد و باروری آنها، تا حدودی با سایر گیاهان متفاوت است. از آنجا که درختان میوه، پس از بالغ شدن، حجم زیادی پیدا می‌کنند و باید با فواصل به نسبت زیادی از یکدیگر کشت شوند، تغییر دادن عوامل تشکیل‌دهنده محیط رشد و مناسب کردن آنها برای گیاهان کاشته اغلب اگر ناممکن نباشد، بسیار دشوار است. در نتیجه، باید کوشش شود تا محیط کشت این گیاهان از ابتدا مناسب باشد مهم‌ترین عوامل محیطی، که نحوه رشد و میزان محصول یک درخت را تعیین می‌کند عبارتند از:

الف - دما:

همانند سایر گیاهان، درختان میوه برای رشد و تولید محصول یک دامنه گرمایی و یک دمای مناسب ویژه خود هستند. افزون بر این، دما در زندگی درختان میوه‌ اثرهای ویژه دیگری نیز دارد. از آن جمله، درختان میوه خزان دار باید در طول زمستان به تعداد ساعت‌های معین، دمایی کمتر از هفت درجه سانتی‌گراد دریافت کنند تا از حالت استراحت بیرون آمده آغاز به رشد کنند. این امر، یکی از مهم‌ترین عوامل محدود کننده مناطق کشت درختان میوه مختلف می‌باشد،‌ بدین معنی که: اگر سرمای لازم تأمین نگردد در بیشتر موارد جوانه‌های گل در بهار نمی‌شکفند و محصولی به دست نخواهد آمد. اثر بسیار مهم دیگر دما بر درختان میوه سرمازدگی بهاره است. بسیاری از نقاط دنیا، با وجود برخورداری از دامنه دمایی و میزان سرمای مناسب برای کشت درختان میوه، به دلیل داشتن سرمای دیررس بهاره که به طور معمول پس از شکوفایی جوانه‌ها بروز می‌کند و موجب سرمازدگی گل‌ها و گاهی میوه‌ها می‌شود، برای میوه‌کاری مناسب نیستند. از دیگر عوامل دمایی که در میوه‌کاری مؤثرند می توان از نوسان دمایی یا تفاوت زیاد دمای شب و روز (که رشد درختان را مختل می‌سازد) و تگرگ (که به برگ‌ و میوه‌ها آسیب وارد می‌آورد) نام برد.

ب - نور :

آزمایش‌های مختلف ثابت کرده که به غیر از توت‌فرنگی، سایر میوه‌ها برای گل انگیزی به طول روز (نور گاه) حساس نیستند و تنها اثر این عامل روی آنها کمتر و یا بیشتر کردن دوره فتوسنتز در هر روز می‌باشد. بر خلاف طول روز، شدت نور در رشد و باروری درختان بسیار مؤثر است. تغییر دادن شدت نور در سطح باغ کاری غیر عملی است و تنها راه نور رسانی کافی به درون درخت، دادن شکل و تراکم مناسب به شاخساره آن است. از اثرهای بسیار مهم نور در درختان میوه، ایجاد رنگ در میوه‌هاست. برای مثال در میوه‌های سیب، اگر شدت نور (بویژه در دو – سه ماه آخر فصل رشد) کافی نباشد تولید رنگ سرخ دچار اختلال می‌گردد و به این دلیل پیشنهاد شده است که در مناطقی که پاییزی ابری یا مه آلود دارد، به جای سیب‌های سرخ، انواع زرد‌ و سبز آن کشت گردد.

پ - موقعیت محل :

مجموعه عوامل عرض جغرافیایی، ارتفاع از سطح دریا، و مقدار شیب زمین، موقعیت محل را تشکیل می دهند. اثر این عوامل، در درجه اول روی مقدار دمای محیط و در درجه دوم روی شدت نور است. بدین ترتیب که هرچه عرض جغرافیایی بیشتر باشد چون نور خورشید با زاویه کمتری به سطح زمین می‌تابد، میزان دمای محیط و شدت نوری که در دسترس گیاهان قرار می‌گیرد کمتر می‌شود. زیاد شدن ارتفاع از سطح دریا نیز باعث کاهش دمای محیط می‌گردد و در نتیجه گاهی مناطق شمالی تر ولی کم ارتفاع‌تر (مانند خوزستان) از مناطق جنوبی‌تر ولی مرتفعتر (مانند فارس) گرمترند. شیب زمین بر حسب جهت آن می‌تواند بر دما اثر مثبت و یا منفی داشته باشد. در نیمکره شمالی، ‌شیب‌‌های رو به جنوب حداکثر مقدار نور خورشید را دریافت می‌دارند.

اینگونه زمین‌ها در بهار زودتر گرم می‌شوند، در تابستان گرمتر و خشکترند، و در پاییز دیرتر سرد می‌گردند. بنابراین در مناطق سردسیر، خطر سرمازدگی زمستانه این زمین‌ها کمتر ولی از نظر سرمازدگی بهاره (سرمازدگی گل‌ها) بیشتر است و در جمع، فصل رشد طولانی تر در اختیار گیاه قرار می‌گیرد. مثال بارز این نوع زمین‌ها، زمین‌های واقع در شیب‌های رو به جنوب دامنه البرز در کنار دریای مازندران است که از سایر نقاط آن منطقه برای کشت مرکبات مناسبتر است. شیب‌های رو به شمال، درست بر عکس شیب‌های رو به جنوب عمل می کنند و در مناطق گرمتر (مانند استهبان و نیریز فارس) برای کشت درختان خزان‌دار می تواند مفید افتد. شیب‌های رو به شرق و یا غرب، حد واسط دو نوع دیگر هستند.

در نقاطی که احتمال بروز سرمای دیررس بهاره زیاد است، باید کوشش شود تا حد امکان باغ‌های میوه در زمین‌های شیب‌‌دار احداث گردند. دلیل این امر سنگین‌تر بودن هوای سرد نسبت به هوای گرم است که روی سطح شیب‌دار می‌لغزد و در نقاط گود و کفه‌ها جمع می‌گردد و به گیاهان موجود در آنها آسیب‌ می‌زند. نمونه بارز این شکل در جهرم در مورد مرکبات و در نیریز در مورد بادام دیده می‌شود که سرما، به دفعات، درختانی را که در کفه بوده‌اند از بین برده در حالی که به درختان مجاور آسیب وارد نشده است.

ت - خاک :

بیشتر درختان میوه، به بافت خاک حساسیت زیادی نشان می‌دهند و اگر خاک دارای ژرفا (عمق) و زهکشی کافی بوده و از pH مناسبی نیز برخوردار باشد به خوبی در آن رشد کرده محصول کافی می‌دهند. البته لازم به تذکر است که خاک‌های سبکتر بطور معمول از خاکهای سنگین‌تر، کم رطوبت‌تر بوده و به همین دلیل در بهار زودتر گرم و در پاییز دیرتر سرد می‌شوند و چون از تهویه بهتری نیز برخوردارند، در صورت وجود آب و مواد غذایی کافی، درختان میوه، در آنها بیشتر رشد می‌نمایند.

در بررسی خاک، به منظور احداث باغ، نکاتی که از اولویت برخوردار هستند: در درجه اول ژرفای خاک، در درجه دوم ژرفای سطح آب زیرزمینی و در درجه سوم میزان نمک‌های محلول (شوری) خاک است. کمبود مواد معدنی و آلی، و تا حدودی هم نامناسبی خاک، را می‌توان با افزودن مواد مورد نیاز به خاک، جبران کرد. در صورتی که ژرفای خاک کم باشد، می توان چنانکه در جهرم مرسوم است گودالهایی با ابعاد، به نسبت بزرگ (حدود 2 متر) حفر و آنرا با خاک مرغوب پر کرد و درخت را در آن کاشت. البته این کار، گران تمام می شود و فقط برای فرآورده‌هایی مانند مرکبات که بازده بیشتری دارند مقرون به صرفه است. سطح آب زیرزمینی را می توان با زهکشی و میزان نمک را با شستشوی خاک کاهش داد که هر دو عملیاتی گران هستند و تنها در صورت اجبار، به احداث باغ در زمینی با این ویژگی‌ها اقدام می‌کنند.

ث - آب :

بر اساس یک قاعده کلی هر گاه منطقه‌ای دارای بیش از 700 میلی‌متر باران سالیانه، با پراکندگی یکنواخت، باشد برای پرورش درختان میوه به صورت دیم مناسب است. در نقاطی که باران سالیانه 700-500 میلی‌متر بارندگی داشته باشند نیاز به آبیاری مرتب در سراسر فصل رشد دارند. بیشتر نقاط ایران به جز کرانه‌های دریای خزر در گروه سوم قرار دارند و در آنها تنها گیاهان بسیار مقاوم در برابر کم‌آبی (از قبیل انگور، بادام،‌ پسته و انجیر) را می‌توان به صورت دیم پرورش داد و بقیه میوه‌ها نیاز به آبیاری مرتب دارند. به دلیل کمبود آب، اغلب تهیه آن احتیاج به سرمایه به نسبت زیادی دارد که باید پیش از شروع به احداث باغ در نظر گرفته و تأمین شود. علاوه بر مقدار و قیمت آب، کیفیت آن نیز اهمیت زیادی دارد زیرا آبیاری مداوم یک خاک خوب با آب سنگین و یا شور، به تدریج، زمین را شور و نامناسب می‌سازد.

- عوامل اقتصادی :

مهم‌ترین هدف از تولید هر نوع محصول، کسب درآمد است. همین هدف باید در کلیه فعالیت‌هایی که برای بالا بردن میزان و کیفیت فرآورده انجام می شود منظور گردد، به طوری که فرآورده باغبانی، در ضمن برخورداری از کیفیت مطلوب، برای تولید کننده نیز کمترین هزینه‌ها را در بر داشته باشد. بطور کلی، عوامل اقتصادی مؤثر در تولید هر محصول،‌ از جمله میوه‌ها را می‌توان به دو گروه: سرمایه‌گذاری یا هزینه‌های تولید، و عوامل مربوط به بازار‌ یا بازاریابی تقسیم کرد. گروه اول، هر زمان تابع شرایط خاص منطقه‌ای بوده و به تقریب اصولی متغیر دارد که بحث در مورد آنها از حد این سایت خارج است، ولی در مورد بازار اصولی کلی وجود دارد که در زیر بطور مختصر تشریح خواهند شد.

به گفته اقتصاددانان، ارزش یک محصول تا زمانی که به بازار نرسیده برابر صفر است. به عبارت دیگر، حتی بهترین محصول تولید شده اگر قابل حمل به بازار نباشد و یا خواستار نداشته باشد جز ضرر چیزی عاید تولید کننده نخواهد کرد. بنابراین باید قبل از احداث یک باغ جدید، در مورد بازار فروش محصول آینده آن مطالعه و دقت کافی به عمل آید.

بطور کلی فرآورده‌های باغبانی برای یکی از چهار منظور زیر تولید میگردند:

الف: صدور به بازارهای محلی برای مصرف تازه

ب: صدور به بازارهای دور دست برای مصرف تازه

پ: ارسال به کارخانه‌های کنسروسازی و میوه خشک کنی.

ت: نگهداری در انبار و ارسال به بازار در فصل کمبود و گرانی برای دستیابی به سود بیشتر. تولید کننده، پس از گزینش نوع میوه‌ای که مایل به پرورش آن است، باید رقمی برگزیند که در عین شرایط سازگاری با منطقه، فراخور هدف تولید هم باشد. برای مثال: محصولی که برای بازار محلی تولید می‌شود باید زودرس، پرآب و خوش عطر باشد، محصول برای بازارهای دور در درجه اول نسبت به ترابری (حمل و نقل) آسیب‌ناپذیر باشد، محصولی که قرار است تبدیل به کمپوت یا سایر فرآورده‌ها گردد باید رنگ و طعم و بافت خود را پس از آزمایش حفظ کند، و میوه‌ای که به انبار فرستاده می‌شود باید از قدرت انبارداری خوبی برخوردار باشد.

در مورد بازار باید به سه نکته توجه کرد:

1- مقدار نیاز بازار:

یعنی در بازار مورد نظر، برای چه مقدار از محصول تولید شده خریدار وجود دارد. این امر عامل مهمی در تعیین سطح زیر کشت می‌باشد.

2- پسند بازار:

یعنی چه رقمی از میوه مورد نظر در بازار خواستار دارد،‌ برای مثال: سیب‌های قندک در تهران و ترش مصری در اطراف تهران و یا قندک در شیراز اشتباه خواهد بود.
 در سیستم باغداری سنتی، باغدار بعد از برداشت محصول از باغ های خود، از میزان کیفیت و کمیت مدیریت های زراعی خود می کاهد و عمده فعالیتش محدود به آبیاری و سمپاشی های دوره ای می شود. این روند ادامه پیدا می کند تا زمانی که فصل پاییز از راه می رسد و برگ ها شروع به خزان می کنند. اکثریت، این گونه تصور می کنند که با آغاز فصل خزان مدیریت های باغبانی نیز کم می شود و زمان استراحت است. اکثر مردم تصور می کنند بعد از برداشت میوه، کار تمام می شود. اما علم کشاورزی پاییز و زمستان را در حکم بستری می داند که طی آن، درصد بالایی از کیفیت و کمیت محصول سال بعد درختان میوه تعیین می شود.
    از جمله فعالیت های مهمی که طی دوره رکود درختان و درختچه ها نباید فراموش کرد، هرس شخم های پاییزه، کوددهی و سمپاشی های زمستانه است.
    ماهنامه «دام کشت و صنعت» در نظر دارد در چند شماره آتی به مدیریت های زراعی ویژه پاییز و زمستان بپردازد بر همین اساس، در این شماره سعی دارد تا توضیح مختصری از آخرین دستاوردهای علم گسترده هرس- که یکی از مهم ترین و ضروری ترین اقدامات زراعی در درختان و درختچه هاست - به رشته تحریر در آورد.
    ***
    باور این نکته که هرس اصولی علمی است که باغدار باید توجه ویژه به آن داشته باشد و برای اجرای آن با کارشناسان باغبانی، که به مهارت هرس و عادات گلدهی و میوه دهی درختان واقف هستند، مشورت کرده و از آنها مشاوره بگیرند امروزه امری است که اکثر باغدارانی که به صورت حرفه ای تولید محصول می کنند به آن اعتقاد راسخ دارند.
   
    هرس چیست؟
    در یک تعریف کلی باید گفت هرس Pruning عبارت است از قطع کامل یا جزئی قسمت های مختلف گیاه به منظور تحت تاثیر قرار دادن و هدایت مسیر رشد و باروری گیاه.
    از مزایایی که عمل هرس می تواند در پی داشته باشد، می توان به حذف شاخه های ناخواسته بدشکل نابجا، خشک و آلوده به بیماری ها؛ توزیع مناسب شاخه ها در کلیه جهات به گونه ای که هوا و نور به میزان کافی در تاج درخت نفوذ کند؛ ایجاد تعادل بین اندام های رویشی و سیستم ریشه؛ متعادل کردن بار میوه در درخت و جلوگیری از سال آوری؛ دادن فرم و اسکلت مناسب به درخت؛ شکل سازی و فرم دادن به گیاهان زینتی نظیر انواع سروها، شمشاد هاو...؛ محدود کردن رشد گیاه برای تسهیل عملیات باغی و جوان ساختن درختان مسن از طریق حذف شاخه های پیر و تحریک گیاه برای تولید شاخه های جدید اشاره کرد.
   
    زمان هرسPruning time
    هرسی که طی فصل رشد در بهار و تابستان صورت می گیرد هرس تابستانه Green pruning نام دارد که به آن هرس سبز هم گفته می شود نظیر هرسی که برروی انواع درختچه های زینتی مثل به ژاپنی، یاس زرد و اسپیره بعد از اتمام دوره گلدهی در بهار انجام می شود. در برخی موارد این نوع هرس سبب افزایش رنگ و کیفیت میوه در سیب و انگور و هلو می شود. اگر هرس پس از ریزش برگ ها در پاییز با آغاز خواب زمستانه- مدت زمان بین اتمام ریزش برگ ها در پاییز و قبل از باز شدن جوانه ها در بهار - آغاز شود و تا اواخر زمستان ادامه داشته باشد، به آن هرس زمستانه Winter pruning گفته می شود البته باید مدنظر داشت که در این محدوده زمانی عواملی چون شرایط جغرافیایی و اقلیمی نوع درخت و عادات رویشی و زایشی آن خطر سرمای زودرس پاییزه و سرمای دیررس بهاره از جمله مواردی هستند که زمان هرس، نوع هرس و شدت هرس را تحت تاثیر قرار می دهند. طبق تحقیقات انجام شده هر چه هرس زمستانه در درختان و درختچه ها زودتر صورت بگیرد، جوانه ها در اوایل بهار زودتر شروع به رشد می کنند؛ این در حالیست که در مناطقی که احتمال وقوع سرمای دیررس بهاره وجود دارد، باز شدن سریع جوانه ها سبب قرار گرفتن آنها در معرض سرما و یخبندان می شود و ممکن است جوانه ها از بین بروند. یکی دیگر از معایبی که هرس زودهنگام می تواند داشته باشد این است که در درختان مناطق معتدله- که اغلب از درختان مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری هرس می شوند - سبب می شود که شاخه ها قبل از آنکه خود را برای تحمل سرما مقاوم کنند تحریک به رشد شوند، که در این حالت از دامنه تحمل آنها کاسته می شود و ممکن است جوانه ها آسیب دیده و نوک شاخه های هرس شده یخزده و خشک شوند. توجه به این اصل در هرس، به باغدارانی توصیه می شود که در مناطقی به سر می برند که زمستان های ملایم دارد و خطر سرمازدگی و بارندگی های طولانی مدت در آنجا وجود ندارد از اواخر پاییز تا اواخر اسفند فرصت کافی برای عمل هرس دارند. اما در مناطقی که احتمال یخبندان های طولانی مدت وجود دارد توصیه می شود هرس را تا اواخر زمستان و تا قبل از به جریان افتادن شیره گیاهی به تعویق بیندازند. کشاورزان اطلاعات مربوط به میزان بارش های سالیانه و دماهای فصول مختلف سال را می توانند از سازمان های هواشناسی منطقه خود دریافت نمایند تا با اطلاع کامل از شرایط جغرافیایی و اقلیمی باغ خود، مدیریت های زراعی خود را در بهترین زمان و با کمترین خطر آسیب دیدگی به درختان خود انجام دهند.
   
    تقسیم هرس از نظر نوع برش شاخه
    تنک کردن Thining Outنوعی قطع شاخه است که در آن کل شاخه قطع می شود و در سرشاخه زنی Heading back شاخه ها کوتاه می شوند؛ به عبارتی جوانه انتهایی و چیرگی راسی برطرف می شود. در این نوع برش جوانه های جانبی شروع به رشد می کنند، این نوع برش عموما در مورد درختچه های زینتی همچون شمشاد برگ نوترون و درختان همیشه سبزی، چون انواع سروها دیده می شود. انتخاب صحیح هر کدام از این دو نوع برش مستلزم شناخت خصوصیات گیاه مورد نظر و تشخیص شاخه های قوی و بارده از شاخه های ضعیف، مریض، خشک و بی بار است باغدار باید توجه داشته باشد که سربرداری های شدید در درختان میوه بدون انجام عمل تنک و حذف شاخه های دیگر سبب تولید شاخه های باریک علفی شده که تحمل سنگینی وزن برگ و میوه را نخواهند داشت و امکان آنکه شکسته شوند در آنها زیاد است. سربرداری های متوالی، رشد رویشی را به شدت تحریک می کند و سبب می شود تا نفوذ نور و عبور هوای آزاد به داخل تاج درخت کمتر شده و همچنین از میزان فتوسنتز برگ ها و کیفیت رنگ دهی میوه ها کاسته شود. در مقابل تنک کردن بی رویه و غیراصولی، سبب کاهش شاخه وکمبود برگ شده و روی کیفیت و کمیت میوه ها تاثیر نامطلوب می گذارد. هرس اصولی و علمی هرسی است که در آن بسته به نیاز هر درخت و با آگاهی کامل از عادات میوه دهی درخت و همچنین آشنایی با شرایط جوی، از هر دو نوع روش استفاده شود. به طور معمول شاخه های خشک، شکسته، مریض و نرک ها پاجوش ها، ریشه جوش ها و تنه جوش ها به طور کامل حذف می شوند و شاخه های قوی و بارده، سربرداری می شوند.
    در هنگام هرس باید به چگونگی قرار گرفتن جوانه ها در شاخه های درختان توجه کرد. برخی جوانه ها حالت متقابل دارند و در سربرداری باید قیچی به صورت مستقیم و بدون زاویه بالای جوانه قرار بگیرد و ساقه هایی که جوانه های متناوب دارند قیچی به صورت زاویه دار و در بالای جوانه ای که رو به بیرون تاج درخت است قرار گرفته و عمل برش انجام شود. دقت کنید ساقه بدون آنکه جویده شود با یک فشار و حرکت قطع شود. محل برش در شاخه ها را نباید بی اهمیت انگاشت. دقت کنید محل برش نسبت به جوانه خیلی دور و خیلی نزدیک نباشد، زاویه برش هم به سمت بیرون تاج بوده و در حدود 30 درجه بسیار مناسب است. باغدار باید به این نکته توجه کند که ابزار استفاده در هرس استاندارد و تیز باشند و در صورت لزوم روغن کاری آن را قبل از هرس انجام دهند. استفاده از اره ها و قیچی های غیراستاندارد و زنگ زده و کُند نباید استفاده شود زیرا محل برش را ناصاف بر جای می گذارند و سبب می شوند تا بستری مناسب برای رشد و گسترش آفات و بیماری های قارچی ویروسی و باکتریایی ایجاد شود.